Hoogbegaafdheid: wat betekent dit voor de leraar
Hoogbegaafdheid heeft vele gezichten. De uiterlijke verschijning, het gedrag, verhult gemakkelijk de onderliggende oorzaak. Docenten hebben een grote verantwoordelijkheid in het welbevinden en wel-ontwikkelen van hun leerlingen. Zij zijn als het ware de poortwachter van passend onderwijs, omdat zij – na de ouders – het dichtstbij de leerling staan. Op school is docent degene die moet signaleren en dus gedrag duiden. Zien met kennis, ervaring en begrip is een eerste voorwaarde.
| wat zie je wel: | wat zie je niet: |
| verveling, demotivatie | anders denken, associatief denken |
| druk of clownesk gedrag | sneller denken, in short cuts denken |
| uitdagend of oppositioneel gedrag tegen leraar | metacognitie ontwikkelt niet; studievaardigheden ontbreken |
| dromerig of ongeïnteresseerd in de klas | wel diploma; niet kunnen leren |
| veel foutjes, slordigheid, spullen kwijt | didactische verwaarlozing |
| slecht in plannen en organiseren | niet levelen met klasgenoten |
| zwak in spellen, tafels en andere basisroutines | niet levelen met leraren |
| eigenwijs, verkiest in eigen routine/aanpak | zich in wezen niet herkend voelen |
| traag tempo, werk niet af | gebrek aan uitdaging op niveau |
| moeilijk werk ontlopen | |
| onderpresteren. slechte resultaten | |
| onzeker, veel bevestiging vragen | |
| perfectionistisch; stress bij taken/testen | |
| gepest worden of pesten | |
| moeite met sociale relaties | |
| geen contact met de klas / buiten gesloten | |
| angst- of compulsiestoornissen | |
| eetstoornissen | |
| lusteloosheid, depressie |
Hoogbegaafdheid en co-morbiditeit
Het wordt nog lastiger om de oorzaak te achterhalen als problemen zijn gestapeld. Bijvoorbeeld wanneer een hoogbegaafd meisje zich altijd stilletjes heeft aangepast, zonder problemen met een havodiploma van schoolgaat en dan pas, omdat ze vastloopt met haar hoogbegaafdheid, een eetstoornis ontwikkelt. Zeker als dat meisje ook zelf niet (meer) weet van haar hoogbegaafdheid, is het lastig het probleem goed te analyseren. Als hoogbegaafdheid bekend is, moet elke problematiek altijd in dat licht worden geanalyseerd. Hoogbegaafdheid en co-morbiditeit komt natuurlijk ook voor, maar ook dan moet de bijkomende problematiek samen met de hoogbegaafdheid worden behandeld. Hoogbegaafdheid is immers een wezenskenmerk dat overal in doorwerkt.
Hoogbegaafdheid en misdiagnostiek
Misdiagnostiek ligt gemakkelijk op de loer bij hoogbegaafden. Niet alleen leerkrachten of docenten, maar zelfs professionals kunnen het gedrag van een hoogbegaafd kind verkeerd interpreteren. In de eerste plaats omdat behalve specialisten in hoogbegaafdheid, zij simpelweg in de dagelijkse praktijk minder vaak een hoogbegaafd kind zien. En omdat hoogbegaafden afwijken van de norm. Complicerend daarbij is zeker ook de intelligentie van een kind. Zodra een hoogbegaafde door heeft dat hij gelabeld wordt, kan hij met opzet dat gedrag (meer) gaan vertonen. Tot slot kan een probleem al zo verdiept zijn, dat een hoogbegaafde vol in verzet gaat bij onderzoek of test of bij de eerste en geringste twijfel direct afhaakt. Aan de andere kant kan een hoogbegaafd kind het probleem maskeren, omdat hij verbaal sterk is en omdat een hoogbegaafde uit de klas en in een een-op-een situatie niet onder druk staat.
| Wat zie je in de klas | Wat denk je (snel) |
| verveling, demotivatie | → luie leerling, verwend kind |
| druk of clownesk gedrag | → ADHD |
| uitdagend of oppositioneel gedrag tegen leraar | → ODD |
| dromerig of ongeïnteresseerd in de klas | → ADD / zwakke leerling |
| veel foutjes, slordigheid, spullen kwijt | → AD(H)D / dyslexie / zwakke leerling |
| slecht in plannen en organiseren | → AD(H)D / zwakke leerling / luie leerling |
| zwak in spellen, tafels en andere basisroutines | → zwakke leerling / luistert niet |
| eigenwijs, verkiest eigen routine/aanpak | → onwil, werkt niet mee (ODD) |
| traag tempo, werk niet af | → ADD, dyspraxie / zwakke leerling |
| moeilijk werk ontlopen | → zwakke of luie leerling, onwil/verzet (ODD) / faalangst / druk van thuis |
| onderpresteren. slechte resultaten | → zwakke of luie leerling, ongemotiveerd / faalangst / druk van thuis |
| onzeker, veel bevestiging vragen | → laag zelfbeeld / zwakke leerling / druk van thuis |
| perfectionistisch; stress bij taken en toetsen | → laag zelfbeeld / faalangst, zwakke leerling |
| gepest worden of pesten | → ASS / OCD / zwakke sociale vaardigheden / laag zelfbeeld |
| geen contact met de klas, buitengesloten | → zwakke sociale vaardigheden / ASS / OCD |
| angsten of compulsies | → ASS / OCD / angststoornissen, Gilles de la Tourette |
| eetproblemen | → eetstoornissen |
| lusteloosheid, depressie | → stemmingsstoornissen |
Kenmerken van hoogbegaafdheid
Het vergt kennis en ervaring om achter het gedrag de hoogbegaafdheid soms te zien, zeker als de schoolprestaties gemiddeld of zelfs zwak zijn. De belangrijkste toetssteen om specifiek optredend gedrag van een stoornis te onderscheiden is de vraag of het altijd optreedt, dus ook in andere situaties en ook buiten de klas thuis of bij de sportclub. Als de leerling nu eens aanspreekbaar en dan weer niet (afhankelijk van docent, taak of situatie), zich nu eens concentreert, dan weer niet, dan ligt de oorzaak van het gedrag niet in het kind zelf, maar in de omgeving in interactie met het kind. Dat vraagt een andere aanpak, dan wanneer gedrag voortkomt uit een stoornis of andere beperking. In het laatste geval kun je met gedragstherapie een kind leren omgaan met zijn stoornis. In het eerste geval helpt inzicht in de situatie aan beide kanten en kan het gedrag als sneeuw voor de zon verdwijnen met enkele aanpassingen aan beide kanten. James T. Webb heeft tegenover de DSMIV-indicaties van een stoornis steeds de contra-indicaties gezet in geval het gedrag wijst op (problemen met) hoogbegaafdheid. Dat is een goed startpunt om de situatie rond een leerling in de klas die zorg vraagt, te bekijken. Ook hier geldt: ouders, school en professionals: sta schouder aan schouder rondom het kind.
Meer lezen
- Profielen van HB-leerlingen SLO-site Talentstimuleren
- Canon, zorg voor de jeugd van Nederland inclusief filmpje van Rondom10 (5.28m)
- Pharosnl landelijke vereniging voor ouders van hoogbegaafden
- Het jonge hoogbegaafde kind inclusief brochure NCJ
- Adolescent en hoogbegaafd, double trouble
- IHBV Instituut Hoogbegaafdheid volwassenen
- JamesT. Webb, Edward R. Amend, Nadia E. Webb, Jean Goerss Misdiagnose van Hoogbegaafden. Handreiking voor passende hulp. 2013: lees hier een recensie
MetisMatters 